Böcker av Winston Phan

"N¿m 2022, nhân hai tr¿m n¿m ngày sinh c¿a Nguy¿n ¿ình Chi¿u, UNESCO ¿ã nhìn nh¿n ông nh¿ m¿t danh nhân v¿n hóa c¿a th¿ gi¿i. Và lý do chính không ph¿i vì lòng "yêu n¿¿c" c¿a ông, mà chính vì nh¿ng ph¿¿ng di¿n khác; nh¿ s¿ c¿ g¿ng v¿¿t qua ngh¿ch c¿nh c¿a ông, ý chí c¿a ông, thi v¿n tài c¿a ông. Nh¿ng có l¿ m¿t ph¿¿ng di¿n tích c¿c khác c¿a Nguy¿n ¿ình Chi¿u mà ta c¿n th¿y rõ h¿n là s¿ trung th¿c trong vai trò nhân ch¿ng th¿i cüc, ¿ã ¿¿¿c th¿ hi¿n m¿t cách không d¿u di¿m trong th¿ v¿n c¿a ông. Là m¿t con ng¿¿i c¿a th¿i cüc, c¿a th¿ k¿ 19 ¿ x¿ Nam K¿, là m¿t nho s¿ tr¿n ¿¿i th¿ vua, nh¿ng ông ¿ã t¿o ra m¿t ¿¿¿ng l¿i th¿ v¿n ¿¿c bi¿t c¿a riêng mình, v¿i m¿t t¿m lòng chân th¿t không chút ¿iêu ngoa. ¿¿i v¿i ng¿¿i mà ông c¿ng nh¿ toàn th¿ dân chúng Nam K¿ th¿¿ng m¿n g¿i là "quan Phan", Nguy¿n ¿ình Chi¿u ¿ã bày t¿ lòng khâm ph¿c trong hai bài th¿ ¿i¿u Phan Thanh Gi¿n, c¿ng nh¿ trong 10 bài th¿ ¿i¿u Phan Tòng. Nh¿ng vì lý do chính tr¿, trong nhi¿u n¿m qua ¿ã có nhi¿u tác gi¿ trong nhi¿u bài vi¿t c¿ tình b¿ cong s¿ th¿t ¿¿ gán cho thi s¿ Nguy¿n ¿ình Chi¿u t¿c ông ¿¿ Chi¿u m¿t âm m¿u ¿ê ti¿n là ng¿m ng¿m ch¿i r¿a Phan Thanh Gi¿n; cho dù b¿ m¿t ng¿i khen. ¿ã ¿¿n lúc ph¿i tr¿ l¿i s¿ th¿t nhân d¿p k¿ ni¿m 200 n¿m ngày sinh c¿a v¿ danh nhân v¿n hóa này. ¿ã ¿¿n lúc ph¿i v¿ch ra s¿ c¿ tình xuyên t¿c Nguy¿n ¿ình Chi¿u và th¿ v¿n c¿ng nh¿ con ng¿¿i c¿a ông. ¿ã ¿¿n lúc ph¿i nhìn nh¿n mà không có chút nghi ng¿ nào n¿a v¿ m¿i thâm tình mà Nguy¿n ¿ình Chi¿u dành cho quan Phan - Phan Thanh Gi¿n."

Có l¿ ít có n¿i ¿âu trên th¿ gi¿i mà m¿t "câu" g¿m 8 ch¿ và không có xu¿t x¿ rõ ràng l¿i ¿¿¿c ¿em ra làm b¿ng ch¿ng, mà l¿i là b¿ng ch¿ng ¿¿c nh¿t, ¿¿ bu¿c t¿i "bán n¿¿c" cho m¿t nhân v¿t l¿ch s¿. Nh¿ng chính ¿i¿u ¿ó ¿ã và ¿ang di¿n ra trong s¿ h¿c c¿n ¿¿i Vi¿t Nam su¿t 60 n¿m qua. Và cái câu 8 ch¿ nói trên là "Phan Lâm mãi qu¿c, tri¿u ¿ình khí dân". S¿ d¿ng câu này liên t¿c t¿ th¿p niên 1950 ¿¿n nay, các s¿ gia t¿i mi¿n B¿c Vi¿t Nam ¿ã nhân danh "nhân dân" ¿¿ k¿t t¿i bán n¿¿c cho hai ¿¿i th¿n tri¿u Nguy¿n là Phan Thanh Gi¿n (Phan) và Lâm Duy Hi¿p (Lâm); v¿i s¿ chú tr¿ng ¿¿c bi¿t vào Phan Thanh Gi¿n, v¿ ti¿n s¿ ¿¿u tiên c¿a ¿¿t Nam K¿. M¿c dù không có xu¿t x¿ rõ ràng, m¿c dù không bi¿t tác gi¿ c¿a nó là ai, và m¿c dù không bi¿t cái câu g¿m 8 ch¿ ¿ó là câu ¿¿i, câu th¿, câu phú, "kh¿u hi¿u", hay th¿m chí là m¿t löi "vè", nó ¿ã ¿¿¿c ¿em ra ¿¿ làm b¿ng ch¿ng m¿i khi m¿t "s¿ gia" nào ¿ó t¿i Vi¿t Nam mu¿n lên án Phan Thanh Gi¿n. Và do không h¿ có m¿t bài vi¿t hay m¿t tác gi¿ nào ¿¿t v¿n ¿¿ ¿¿ g¿n h¿i m¿t cách rõ ràng và có h¿ th¿ng v¿ câu này, hi¿n nay ¿ Vi¿t Nam h¿u nh¿ t¿t c¿ m¿i ng¿¿¿i ¿¿u ch¿p nh¿n s¿ hi¿n h¿u c¿ng nh¿ tính ch¿t "l¿ch s¿" c¿a nó. H¿ d¿ dãi cho r¿ng nó có g¿c gác "trong dân gian", ¿¿ng th¿¿i nhìn nh¿n r¿ng nó ¿ã nói lên tâm tr¿ng c¿a "nhân dân" th¿¿i ¿ó, là lên án c¿ hai ông Phan, Lâm và tri¿u ¿ình nhà Nguy¿n th¿¿i vua T¿ ¿¿c. ...

Có l¿ ít có n¿i ¿âu trên th¿ gi¿i mà m¿t "câu" g¿m 8 ch¿ và không có xu¿t x¿ rõ ràng l¿i ¿¿¿c ¿em ra làm b¿ng ch¿ng, mà l¿i là b¿ng ch¿ng ¿¿c nh¿t, ¿¿ bu¿c t¿i "bán n¿¿c" cho m¿t nhân v¿t l¿ch s¿. Nh¿ng chính ¿i¿u ¿ó ¿ã và ¿ang di¿n ra trong s¿ h¿c c¿n ¿¿i Vi¿t Nam su¿t 60 n¿m qua. Và cái câu 8 ch¿ nói trên là "Phan Lâm mãi qu¿c, tri¿u ¿ình khí dân". S¿ d¿ng câu này liên t¿c t¿ th¿p niên 1950 ¿¿n nay, các s¿ gia t¿i mi¿n B¿c Vi¿t Nam ¿ã nhân danh "nhân dân" ¿¿ k¿t t¿i bán n¿¿c cho hai ¿¿i th¿n tri¿u Nguy¿n là Phan Thanh Gi¿n (Phan) và Lâm Duy Hi¿p (Lâm); v¿i s¿ chú tr¿ng ¿¿c bi¿t vào Phan Thanh Gi¿n, v¿ ti¿n s¿ ¿¿u tiên c¿a ¿¿t Nam K¿. M¿c dù không có xu¿t x¿ rõ ràng, m¿c dù không bi¿t tác gi¿ c¿a nó là ai, và m¿c dù không bi¿t cái câu g¿m 8 ch¿ ¿ó là câu ¿¿i, câu th¿, câu phú, "kh¿u hi¿u", hay th¿m chí là m¿t löi "vè", nó ¿ã ¿¿¿c ¿em ra ¿¿ làm b¿ng ch¿ng m¿i khi m¿t "s¿ gia" nào ¿ó t¿i Vi¿t Nam mu¿n lên án Phan Thanh Gi¿n. Và do không h¿ có m¿t bài vi¿t hay m¿t tác gi¿ nào ¿¿t v¿n ¿¿ ¿¿ g¿n h¿i m¿t cách rõ ràng và có h¿ th¿ng v¿ câu này, hi¿n nay ¿ Vi¿t Nam h¿u nh¿ t¿t c¿ m¿i ng¿¿¿i ¿¿u ch¿p nh¿n s¿ hi¿n h¿u c¿ng nh¿ tính ch¿t "l¿ch s¿" c¿a nó. H¿ d¿ dãi cho r¿ng nó có g¿c gác "trong dân gian", ¿¿ng th¿¿i nhìn nh¿n r¿ng nó ¿ã nói lên tâm tr¿ng c¿a "nhân dân" th¿¿i ¿ó, là lên án c¿ hai ông Phan, Lâm và tri¿u ¿ình nhà Nguy¿n th¿¿i vua T¿ ¿¿c. ...