Böcker av n Minh Tiế

T¿p sách này ¿¿¿c h¿c gi¿ ¿oàn Trung Còn biên sön cách ¿ây h¿n n¿a th¿ k¿, t¿ nhi¿u ngu¿n t¿ li¿u khác nhau trong Ph¿t giáo, mà trong ¿ó ch¿ y¿u là các kinh B¿n sanh (chuy¿n ti¿n thân ¿¿c Ph¿t) và ¿¿i Bát Ni¿t-bàn. M¿c tiêu c¿a sön gi¿ có th¿ d¿ dàng th¿y ¿¿¿c qua h¿u h¿t n¿i dung các câu chuy¿n, vì ¿ã ¿¿¿c ch¿n l¿c m¿t cách khá nh¿t quán xoay quanh tr¿c ch¿ ¿¿ chính là các v¿n ¿¿ luân lý, ¿¿o ¿¿c. Bên c¿nh ¿ó, nh¿ng v¿n ¿¿ nh¿ ¿¿c tin, lu¿t nhân qu¿ và các ph¿n giáo lý c¿n b¿n nh¿ Tam quy, Ng¿ gi¿i c¿ng ¿¿¿c ¿¿a vào. Tuy ra ¿¿i khá s¿m trong dòng v¿n h¿c Ph¿t giáo, nh¿ng cho ¿¿n nay, ¿i¿m thú v¿ c¿a ¿¿c gi¿ khi ¿¿c l¿i t¿p sách này là v¿n có th¿ nh¿n ra ¿¿¿c nh¿ng v¿n ¿¿ quen thu¿c v¿i cu¿c s¿ng hi¿n nay c¿a b¿n thân mình. Có th¿ xem ¿ây là m¿t s¿ minh h¿a phong phú và lý thú cho nh¿ng bài gi¿ng v¿ giáo lý nhà Ph¿t. Và có l¿ ¿ây c¿ng chính là lý do giúp cho t¿p sách ¿¿¿c ¿¿c gi¿ n¿ng nhi¿t ¿ón nh¿n ngay t¿ khi v¿a m¿i ra ¿¿i. N¿m 1998, NXB Thu¿n Hóa ¿ã cho tái b¿n t¿p sách này ¿¿ ¿áp ¿ng nhu c¿u c¿a ¿ông ¿¿o b¿n ¿¿c. Th¿ nh¿ng, n¿a th¿ k¿ là m¿t quãng th¿i gian khá dài, và s¿ t¿n t¿i c¿a tác ph¿m không có ngh¿a là nó hoàn toàn không có ít nhi¿u nh¿ng ¿i¿m không phù h¿p v¿i ¿¿c gi¿ hi¿n nay. Th¿y ¿¿¿c ¿i¿u ¿ó, tr¿¿c khi tái b¿n l¿n này chúng tôi ¿ã ti¿n hành vi¿c hi¿u ¿ính l¿i toàn b¿ n¿i dung c¿ng nh¿ nhu¿n s¿c ph¿n v¿n ch¿¿ng trong tác ph¿m. Trong khi làm công vi¿c này, chúng tôi c¿n c¿ vào nh¿ng t¿ li¿u g¿c mà sön gi¿ ¿ã s¿ d¿ng tr¿¿c ¿ây, ph¿n l¿n là nh¿ng b¿ kinh mà sön gi¿ ¿ã trích ra các m¿u chuy¿n trong sách này. M¿t khác, chúng tôi v¿n c¿ g¿ng gi¿ l¿i tính ch¿t gi¿n d¿, trong sáng và d¿ hi¿u c¿a t¿p sách, không ¿i sâu vào nh¿ng v¿n ¿¿ mang tính tri¿t h¿c hay nh¿ng lu¿n lý ph¿c t¿p, vì có th¿ là không phù h¿p l¿m v¿i ¿ông ¿¿o ¿¿c gi¿ thu¿c t¿ng l¿p bình dân. Trong m¿t s¿ câu chuy¿n, chúng tôi không s¿ d¿ng l¿i trích d¿n nguy&eci

Chuy¿n trong thiên h¿, n¿u không có ch¿ng c¿ rõ ràng, ch¿ d¿a vào l¿i nói thì không ¿¿ ¿¿ ¿¿t ni¿m tin. Nh¿ng n¿u có ch¿ng c¿ rõ ràng, ¿ã ¿¿¿c kh¿o nghi¿m k¿, thì nh¿ng l¿i ¿y nh¿t ¿¿nh là chân th¿t. Nh¿ng chuy¿n ni¿m Ph¿t ¿¿¿c vãng sinh [ghi chép ¿ ¿ây] ¿¿u là có ch¿ng c¿ rõ ràng, ¿ã ¿¿¿c kh¿o nghi¿m k¿. B¿i trong thiên h¿, muôn vi¿c ¿¿u có th¿ gi¿ t¿o, ch¿ riêng m¿t chuy¿n s¿ng ch¿t là hoàn toàn không th¿ nào có m¿y may gi¿ t¿o. T¿ x¿a ¿¿n nay, các b¿c thánh hi¿n hào ki¿t, vì ng¿¿i gi¿ng gi¿i giáo pháp, bàn lün ¿¿o ¿¿c, tu hành theo nhân ngh¿a, s¿ l¿¿ng r¿t nhi¿u, không ch¿ là ngàn v¿n.... Nh¿ng các v¿ ¿y ¿¿n khi qua ¿¿i, n¿u không ph¿i do b¿nh t¿t n¿m trên gi¿¿ng mà ch¿t, thì c¿ng là do tüi già mà ch¿t. N¿u nh¿ nói ¿¿n nh¿ng vi¿c nh¿ bi¿t tr¿¿c ngày gi¿ mình s¿ ch¿t, t¿m r¿a s¿ch s¿ r¿i ng¿i an nhiên mà ¿i, höc có mùi h¿¿ng l¿ t¿a th¿m kh¿p nhà, höc nghe ti¿ng nh¿c tr¿i réo r¿t nghênh ¿ón, thì t¿ thü khai thiên l¿p ¿¿a ¿¿n nay ch¿a t¿ng nghe dù ch¿ m¿t v¿ trong s¿ ¿ó ¿¿t ¿¿¿c. Ch¿ riêng ¿¿i v¿i nh¿ng ng¿¿i ni¿m Ph¿t thì nh¿ng ¿i¿m lành lúc lâm chung nh¿ v¿y th¿t không ch¿ có m¿t hai tr¿¿ng h¿p. Cho nên, không ai ¿¿¿c th¿ d¿ng t¿t ¿¿p h¿n ng¿¿i ni¿m Ph¿t, mà c¿ng không ai tôn quý h¿n ng¿¿i ni¿m Ph¿t. Vào giây phút lâm chung n¿u ¿ã ¿¿¿c an nhiên nh¿ th¿, thì ch¿ tái sinh v¿ nh¿t ¿¿nh ph¿i là n¿i phúc ¿¿c phi th¿¿ng. Vì sao ng¿¿i ta không ch¿u suy xét k¿ ch¿ riêng ¿ m¿t ¿i¿m này?

M¿c ¿ích c¿a quy¿n sách này là trình bày ph¿¿ng pháp th¿c hành thi¿n quán vipassana. Tôi l¿p l¿i, ph¿¿ng pháp th¿c hành. ¿ây là m¿t kim ch¿ nam thi¿n t¿p, là nh¿ng l¿i h¿¿ng d¿n chi ti¿t, t¿ng b¿¿c t¿ng b¿¿c m¿t cho ph¿¿ng pháp thi¿n quán (insight meditation). Tôi th¿y chúng ta ¿ã có khá nhi¿u nh¿ng quy¿n sách bàn v¿ các khía c¿nh tri¿t lý và lý thuy¿t c¿a thi¿n t¿p Ph¿t giáo. Có nhi¿u quy¿n r¿t hay. Nh¿ng ¿ây là m¿t quy¿n sách vi¿t v¿ th¿c hành. Tôi vi¿t quy¿n sách này cho nh¿ng ng¿¿i mu¿n th¿c t¿p thi¿n quán, và nh¿t là cho nh¿ng ai mu¿n b¿t ¿¿u ngay bây gi¿. Ý ¿¿nh c¿a tôi là mu¿n trao cho b¿n nh¿ng d¿ ki¿n c¿n b¿n c¿n thi¿t, ¿¿ giúp b¿n có th¿ kh¿i ¿¿u cho suôn s¿. Tôi ngh¿, ch¿ nh¿ng ai th¿t s¿ th¿c hành theo nh¿ng l¿i ch¿ d¿n ¿ ¿ây m¿i có th¿ nói là tôi ¿ã thành công hay th¿t b¿i. Và ch¿ có nh¿ng ai th¿c hành ¿¿u ¿¿n và tinh ti¿n m¿i có th¿ phê bình nh¿ng n¿ l¿c c¿a chúng tôi. Tôi ngh¿, không có b¿t c¿ m¿t quy¿n sách nào có th¿ trình bày ¿¿¿c h¿t t¿t c¿ nh¿ng v¿n ¿¿ mà m¿t thi¿n sinh có th¿ g¿p ph¿i. Cu¿i cùng r¿i chúng ta c¿ng c¿n ph¿i tìm ¿¿n m¿t v¿ th¿y có kh¿ n¿ng. Nh¿ng trong lúc này, ¿ây là nh¿ng quy lu¿t n¿n t¿ng và c¿n b¿n mà tôi mu¿n chia s¿ v¿i b¿n. Hi¿u rõ ¿¿¿c nh¿ng gì tôi trình bày trong nh¿ng trang k¿, s¿ giúp b¿n ti¿n ¿¿¿c nh¿ng b¿¿c th¿t xa trên con ¿¿¿ng thi¿n t¿p. Có nhi¿u ph¿¿ng pháp thi¿n t¿p (meditation) khác nhau. Trong b¿t c¿ truy¿n th¿ng tôn giáo l¿n nào, c¿ng có nh¿ng ph¿¿ng cách mà ta th¿¿ng g¿i là t¿nh tâm, höc thi¿n. Danh t¿ này th¿¿ng ¿¿¿c dùng v¿i tính cách chung chung. C¿ng xin b¿n hi¿u r¿ng, trong quy¿n sách này chúng tôi ch¿ ¿¿c bi¿t nói v¿ thi¿n vipassana trong truy¿n th¿ng Ph¿t giáo Nam tông mà thôi. Vipassana th¿¿ng ¿¿¿c d¿ch t¿ ti¿ng Pali sang là Minh sát tu¿, hay còn g¿i là thi¿n quán. M¿c ¿ích c¿a löi thi¿n này là mang l¿i cho hành gi¿ m¿t tu¿ giác, hi¿u ¿¿¿c t¿ tính c¿a m¿i v¿t và nhìn th¿y sâu s¿c ¿¿¿c s¿ v¿n hành c¿a t¿t c¿ m¿i hi¿n t¿¿ng trong cu¿c s¿ng.

Truy¿n c¿ Ph¿t giáo là m¿t bông hoa trong nh¿ng bông hoa truy¿n c¿ trên kh¿p th¿ gi¿i, và là m¿t bông hoa vô cùng ¿¿c ¿áo. Tính cách ¿¿c ¿áo này có ¿¿¿c là do s¿ hình thành c¿a chúng, không ch¿ hoàn toàn d¿a vào nh¿ng ¿i¿u tai nghe m¿t th¿y c¿a con ng¿¿i và ¿¿¿c k¿ l¿i qua s¿ phóng ¿¿i c¿ng nh¿ sáng t¿o c¿a trí t¿¿ng t¿¿ng nh¿ các löi truy¿n c¿ nói chung, mà ph¿n l¿n truy¿n c¿ Ph¿t giáo ¿¿u có xu¿t x¿ t¿ nh¿ng kinh ¿i¿n c¿ng nh¿ ¿¿¿c ¿¿t trên n¿n t¿ng c¿a nh¿ng giáo pháp do chính ¿¿c Ph¿t ¿ã truy¿n d¿y. ¿¿c bi¿t là giáo lý nhân qu¿. ¿¿c ¿i¿m này khi¿n cho t¿t c¿ nh¿ng câu truy¿n c¿ trong Ph¿t giáo v¿a duy trì ¿¿¿c tính ch¿t bình d¿ và h¿p d¿n v¿n có c¿a th¿ löi truy¿n c¿, l¿i v¿a hàm ch¿a nh¿ng bài h¿c ¿¿o ¿¿c luân lý, nh¿ng tri¿t lý s¿ng sâu xa, và trên t¿t c¿ là nh¿ng chân lý v¿ cu¿c s¿ng do ¿¿c Ph¿t Thích-ca Mâu-ni khám phá và truy¿n d¿y l¿n ¿¿u tiên trong l¿ch s¿ nhân löi t¿ cách ¿ây h¿n 25 th¿ k¿. Qua h¿n m¿t tr¿m câu truy¿n c¿ bao g¿m t¿ nh¿ng truy¿n ¿ã x¿y ra höc ¿¿¿c k¿ vào th¿i ¿¿c Ph¿t còn t¿i th¿, cho ¿¿n nh¿ng truy¿n ti¿n thân ¿¿c Ph¿t v¿n ¿¿¿c r¿t nhi¿u ng¿¿i bi¿t ¿¿n qua Kinh B¿n sanh (Jãtaka), c¿ng nh¿ nh¿ng truy¿n có ngu¿n g¿c dân gian ¿¿¿c k¿ l¿i b¿ng nh¿n th¿c c¿a ng¿¿i Ph¿t t¿… t¿p sách này s¿ d¿n d¿t ¿¿c gi¿ vào m¿t th¿ gi¿i lý t¿¿ng và t¿¿i ¿¿p, n¿i ¿I¿U THI¿N luôn ¿¿¿c tôn vinh và ¿I¿U ÁC luôn b¿ chê bai, tr¿ng tr¿. Xét cho cùng, ¿ó ch¿ng ph¿i là ni¿m m¿ ¿¿c khát khao và m¿c tiêu h¿¿ng ¿¿n t¿ muôn ¿¿i c¿a nhân löi ¿ó sao? V¿i nh¿ng nh¿n xét trên, xin trân tr¿ng gi¿i thi¿u tuy¿n t¿p Truy¿n c¿ Ph¿t giáo này cùng b¿n ¿¿c g¿n xa. Mong r¿ng t¿p sách s¿ mang l¿i cho quý ¿¿c gi¿ không ch¿ là nh¿ng phút giây th¿ giãn thöi mái, mà còn là nh¿ng chiêm nghi¿m sâu xa có th¿ làm thay ¿¿i cu¿c s¿ng theo h¿¿ng t¿t ¿¿p h¿n. N¿u ¿¿¿c nh¿ th¿, ¿ó s¿ là ni¿m h¿nh phúc vô biên dành cho nh¿ng ng¿¿i ¿ã tham gia th¿c hi¿n.

¿¿c Ph¿t ra ¿¿i vì m¿t ¿¿i s¿ nhân duyên, m¿t m¿c ¿ích duy nh¿t là c¿u kh¿ ban vui cho t¿t c¿ chúng sinh, hay nói m¿t cách c¿ th¿ h¿n là ch¿ bày cho nhân löi con ¿¿¿ng thoát kh¿. Con ¿¿¿ng thoát kh¿ ¿ó bao g¿m nhi¿u ph¿¿ng ti¿n khác nhau ¿¿ có th¿ thích h¿p v¿i m¿i t¿ng l¿p, m¿i c¿n c¿ khác nhau. Nh¿ ¿ó mà t¿ nh¿ng b¿c th¿¿ng c¿n ¿¿i trí cho ¿¿n k¿ si mê ngu mu¿i nh¿t c¿ng ¿¿u có th¿ nh¿n ¿¿¿c l¿i l¿c t¿ Ph¿t pháp, ch¿ c¿n có th¿ phát kh¿i ni¿m tin và kiên trì n¿ l¿c tu t¿p theo ¿úng l¿i Ph¿t d¿y. Giáo pháp c¿a ¿¿c Ph¿t kh¿i truy¿n t¿ ¿n ¿¿, nh¿ng ánh sáng Ph¿t pháp qua th¿i gian ¿ã d¿n d¿n soi chi¿u kh¿p n¿i, ¿¿n hôm nay thì tr¿ thành m¿t giáo pháp ¿¿¿c bi¿t ¿¿n và v¿n d¿ng trên toàn c¿u. Trong th¿c t¿, ¿¿c Ph¿t ¿¿n sinh khi nhân löi ¿ang chìm ng¿p trong kh¿ ¿au, và h¿n 25 th¿ k¿ sau khi Ph¿t nh¿p di¿t, nhân löi v¿n ng¿p chìm trong ¿au kh¿. Th¿ nh¿ng, trong dòng kh¿ ¿au tr¿i dài qua h¿n 25 th¿ k¿ ¿ó, có bi¿t bao ng¿¿i ¿ã th¿c s¿ thoát kh¿ ¿¿¿c vui, có bi¿t bao ng¿¿i ¿ã có th¿ v¿¿t trên s¿ ph¿n bi ¿át muôn thu¿ c¿a ki¿p ng¿¿i, s¿ng m¿t cu¿c ¿¿i an vui t¿ t¿i trong t¿ng giây phút. Và g¿n g¿i nh¿t, m¿i ng¿¿i Ph¿t t¿ hôm nay khi t¿nh tâm nhìn l¿i, ¿¿u có th¿ d¿ dàng nh¿n ra r¿ng Ph¿t pháp ¿ã mang ¿¿n cho ta bi¿t bao ni¿m vui s¿ng, ¿ã bi¿n cu¿c ¿¿i ta t¿ vô ngh¿a tr¿ thành có ngh¿a, ¿ã tháo g¿ cho ta bi¿t bao phi¿n não trói bu¿c, gi¿m nh¿ cho ta bi¿t bao kh¿ ¿au trong cu¿c s¿ng... H¿nh phúc chân th¿t có ¿¿¿c t¿ s¿ th¿c hành Ph¿t pháp là m¿t tr¿ng thái khác bi¿t rõ ràng, không th¿ nh¿m l¿n v¿i nh¿ng ni¿m vui có ¿¿¿c khi th¿a mãn d¿c l¿c, b¿i nó s¿ lan t¿a sang m¿i ng¿¿i quanh ta ¿¿ ai ai c¿ng có th¿ vui theo, thay vì c¿¿p l¿y ni¿m vui c¿a ng¿¿i khác ¿¿ bi¿n thành "c¿a mình". Nêu ra ¿i¿u ¿ó ¿¿ th¿y r¿ng, Ph¿t pháp là quan tr¿ng và thi¿t y¿u bi¿t bao ¿¿i v¿i ¿¿i s¿ng c¿a toàn nhân löi! Hãy khoan nói ¿¿n nh¿ng c¿nh gi¿i siêu vi¿t hay nh¿ng quán chi¿u vi t¿ c¿a các hành gi¿ th¿¿ng th¿a ¿ã dày công tu t¿p, ch¿ c¿n nhìn vào s¿ th¿c hành Ph¿t pháp m¿i ngày trong gia ¿ình, n¿i công s¿ hay ngoài xã h¿i... chúng ta ¿¿u có

T¿p sách này là b¿n Vi¿t d¿ch t¿ m¿t bài gi¿ng c¿a ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma XIV, ¿¿¿c ngài Rajiv Mehrotra - ¿¿ t¿ c¿a ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma - tr¿c ti¿p ban cho chúng tôi cùng v¿i 5 bài gi¿ng khác n¿a, kèm theo m¿t v¿n b¿n cho phép chuy¿n d¿ch t¿t c¿ sang Vi¿t ng¿ và phát hành ¿ d¿ng song ng¿ Anh-Vi¿t. Ba ¿i¿m tinh y¿u trên ¿¿¿ng tu t¿p là bài gi¿ng gi¿i chi ti¿t v¿ ý ngh¿a m¿t bài k¿ r¿t n¿i ti¿ng c¿a ¿¿i s¿ Tongskhapa (Tông-khách-ba). M¿c dù ¿ây là m¿t ph¿n giáo pháp r¿t uyên áo, không d¿ n¿m hi¿u, nh¿ng ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma ¿ã h¿t s¿c khéo léo trong s¿ trình bày m¿ch l¿c và lu¿n gi¿i ch¿t ch¿, khi¿n cho ng¿¿i ¿¿c có th¿ n¿m hi¿u ¿¿¿c t¿ng v¿n ¿¿ theo m¿t trình t¿ ti¿n d¿n lên. Qua ¿ó, nh¿ng ph¿n tinh y¿u c¿a giáo pháp ¿¿¿c gi¿ng rõ và ng¿¿i ¿¿c có ¿¿¿c c¿ h¿i ¿¿ h¿c h¿i bài k¿ c¿a ngài Tongskhapa m¿t cách d¿ dàng h¿n r¿t nhi¿u so v¿i khi ch¿ ¿¿c nguyên b¿n. Ngoài ra, vi¿c trình bày song ng¿ Anh-Vi¿t c¿ng là m¿t l¿i th¿ r¿t l¿n cho các ¿¿c gi¿ s¿ d¿ng ¿¿¿c ti¿ng Anh, vì có th¿ ¿¿i chi¿u ngay t¿ng câu v¿n, ¿ön v¿n c¿a nguyên tác n¿u th¿y còn có ch¿ khó hi¿u. Chúng tôi thành kính tri ân ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma XIV và ngài Rajiv Mehrotra ¿ã dành cho chúng tôi m¿t ¿¿c ân ngoài c¿ s¿ mong ¿¿i khi ban t¿ng nh¿ng giáo pháp này, và chúng tôi c¿ng ng¿m hi¿u r¿ng ¿ây là m¿t món quà vô giá mà các ngài mu¿n thông qua chúng tôi ¿¿ g¿i t¿ng t¿t c¿ Ph¿t t¿ Vi¿t Nam, nh¿ng ai mong mu¿n ¿¿¿c h¿c h¿i Chánh pháp c¿a ¿¿c Th¿ Tôn t¿ l¿i d¿y c¿a các b¿c cao t¿ng ¿¿¿ng ¿¿i. Chúng tôi c¿ng c¿m t¿ Lobsang Jordhen ¿ã chuy¿n d¿ch t¿ T¿ng ng¿ sang Anh ng¿ ¿¿ chúng tôi có c¿ h¿i Vi¿t d¿ch và gi¿i thi¿u cùng ¿¿c gi¿ Vi¿t Nam. Xin c¿m ¿n Jeremy Russell ¿ã làm công vi¿c hi¿u ¿ính b¿n Anh ng¿.

Thiên ¿¿¿ng và ¿¿a ng¿c là nh¿ng khái ni¿m h¿u nh¿ không xa l¿ ¿¿i v¿i b¿t c¿ ai trong chúng ta. Tuy v¿y, trong th¿c t¿ thì chúng ta luôn có nh¿ng cách hi¿u và c¿m nh¿n khác nhau v¿ các khái ni¿m này. Ng¿¿c dòng th¿i gian, có l¿ nhân löi ¿ã t¿ng bi¿t ¿¿n nh¿ng khái ni¿m v¿ thiên ¿¿¿ng và ¿¿a ng¿c t¿ xa x¿a l¿m. Trong h¿u h¿t -n¿u không nói là t¿t c¿ - các n¿n v¿n minh t¿i c¿ c¿a nhân löi ¿¿u th¿y xüt hi¿n nh¿ng khái ni¿m t¿¿ng t¿ v¿ thiên ¿¿¿ng và ¿¿a ng¿c. Nh¿ng tôn giáo xüt hi¿n s¿m nh¿t mà chúng ta còn ¿¿¿c bi¿t, c¿ng không m¿t tôn giáo nào không có nh¿ng khái ni¿m này, cho dù m¿i n¿i có th¿ dùng nh¿ng tên g¿i khác nhau, và cách mô t¿, di¿n ¿¿t hay ni¿m tin vào nh¿ng khái ni¿m này c¿ng không ph¿i là hoàn toàn gi¿ng nhau. Tuy nhiên, có m¿t ¿i¿u mà chúng ta có th¿ d¿ dàng nh¿n ra ¿ t¿t c¿ nh¿ng cách hi¿u khác nhau v¿ thiên ¿¿¿ng và ¿¿a ng¿c, ¿ó là tính cách th¿ng nh¿t v¿ s¿ t¿¿ng ph¿n c¿a hai khái ni¿m này và tính ch¿t r¿n ¿e, giáo d¿c c¿a chúng. Gi¿ng nhau v¿ ¿¿i th¿ nh¿ng khác nhau v¿ nh¿ng khía c¿nh chi ti¿t, tính cách "¿¿i ¿¿ng ti¿u d¿" này qü th¿t là m¿t b¿ng ch¿ng cho th¿y có r¿t nhi¿u ¿i¿u ¿¿ t¿t c¿ chúng ta - v¿i t¿ cách là nh¿ng con ng¿¿i - quan tâm tìm hi¿u v¿ nh¿ng khái ni¿m này. T¿ m¿t góc ¿¿ nào ¿ó, có th¿ nói là chúng vô cùng thi¿t y¿u ¿¿i v¿i cüc s¿ng c¿a m¿i chúng ta, và n¿u nói theo cách di¿n ¿¿t c¿a Dostoyevsky thì ¿ó chính là nh¿ng khái ni¿m mà "n¿u không có c¿ng c¿n ph¿i d¿ng lên cho có". T¿p sách m¿ng này không có tham v¿ng ¿¿ c¿p ¿¿n ch¿ ¿¿ trên m¿t cách bao quát c¿ th¿i gian và không gian, mà ch¿ mong mün thông qua nh¿ng gì ¿¿¿c truy¿n l¿i t¿ thü xa x¿a ¿¿ nêu lên m¿t s¿ nh¿n xét, phân tích r¿t g¿n g¿i và thi¿t th¿c v¿ nh¿ng khái ni¿m thiên ¿¿¿ng và ¿¿a ng¿c. M¿i chúng ta có th¿ tin nh¿n höc không tin nh¿n, có th¿ hi¿u theo cách này höc cách khác, và b¿n thân ng¿¿i vi¿t c¿ng ¿ã v¿n d¿

Tiên sinh biên sön sách này, m¿i khi nêu ra m¿t ph¿n ngh¿ lu¿n ¿¿u c¿u xét th¿t rõ trong nguyên b¿n, ¿¿ giúp cho ng¿¿i ¿¿c có th¿ nh¿n hi¿u rõ ràng, l¿i kh¿o c¿u r¿ng thêm ¿¿n c¿ nh¿ng sách v¿, kinh ¿i¿n c¿a Nho, Lão, Ph¿t, l¿y ¿ó làm ch¿ tham kh¿o [¿¿ b¿ sung] ¿¿y ¿¿. Tiên sinh ch¿u khó nh¿c, ¿êm ng¿ không yên gi¿c, ngày ¿n ch¿ng th¿y ngon, [¿¿ h¿t c¿ tâm ý vào công vi¿c]. B¿n th¿o vi¿t ra m¿t ba tháng m¿i hoàn t¿t, tôi li¿n tuy¿n ch¿n th¿ khéo kh¿c b¿n in ¿¿ có th¿ l¿u truy¿n r¿ng rãi. Ch¿ mong sao nh¿ng ng¿¿i ¿¿c ¿¿¿c sách này có th¿ xem ¿ây nh¿ m¿t ti¿ng chuông trong ¿êm khuya thanh v¿ng [giúp ng¿¿i t¿nh ng¿], nh¿ l¿¿ng th¿c lúc ¿ói thi¿u [giúp ng¿¿i no lòng], ngày ngày ¿¿t sách ngay n¿i thu¿n ti¿n ¿¿ th¿¿ng xem ¿i xem l¿i, ¿t trí tu¿ s¿ ¿¿¿c khai m¿, ph¿¿c duyên t¿ nhiên v¿ng ch¿c sâu dày. ¿¿n nh¿ nh¿ng ch¿ dò t¿n ngu¿n c¿i, hi¿n l¿ ngh¿a uyên áo c¿a sách này, r¿c r¿ sáng t¿ muôn ph¿n, thì ¿¿¿ng th¿i ¿t không thi¿u nh¿ng b¿c th¿c gi¿ sáng su¿t [t¿ nh¿n bi¿t], tôi ¿âu c¿n ph¿i ng¿i khen x¿ng tán.

Nho giáo, ¿¿o giáo và Ph¿t giáo là ba cái ngu¿n g¿c v¿n hóa c¿a dân t¿c Vi¿t nam ta t¿ x¿a. Nho giáo d¿y ta bi¿t cách x¿ k¿ ti¿p v¿t, khi¿n ta bi¿t ¿¿¿ng ¿n ¿ cho ph¿i ¿¿o làm ng¿¿i. ¿¿o giáo l¿y ¿¿o làm ch¿ t¿ c¿ v¿ tr¿ và d¿y ta nên l¿y thanh t¿nh vô vi n¿i yên l¿ng. Ph¿t giáo d¿y ta bi¿t cu¿c ¿¿i là kh¿ não, ¿¿a ta ¿i vào con ¿¿¿ng gi¿i thoát, ra ngoài cu¿c ¿o hóa ¿iên ¿¿o mà vào ch¿ Ni¿t-bàn yên vui.Ba h¿c thuy¿t ¿y thành ra ba tôn giáo, ng¿¿i ta th¿¿ng g¿i là Tam giáo, ¿¿u có ¿nh h¿¿ng r¿t sâu v¿ ¿¿¿ng tin t¿¿ng và s¿ hành vi trong cu¿c sinh höt c¿a ta ngày x¿a. ¿¿n nay cu¿c ¿¿i thay ¿¿i, ng¿¿i ta theo khuynh h¿¿ng v¿t ch¿t, coi r¿ nh¿ng ¿i¿u ¿¿o lý nhân ngh¿a. ¿ó c¿ng là s¿ d¿i ¿¿i bi¿n hóa trong cu¿c ¿¿i.¿¿i là bi¿n hóa không có gì là th¿¿ng ¿¿nh. M¿i m¿t cu¿c bi¿n hóa l¿i gi¿ng m¿t m¿t xích trong cái dây xích, r¿i cái n¿ ti¿p giáp cái kia, thành cái dây dài không bi¿t ¿âu là cùng t¿n. S¿ bi¿n hóa tu¿n hoàn ¿y, k¿ th¿c ra không có gì là chu¿n ¿ích nh¿t ¿¿nh, ch¿ng qua là nó theo th¿i mà luân chuy¿n. Cái tr¿¿c ta cho là t¿t, thì bây gi¿ ta cho là x¿u; cái bây gi¿ ta cho là hay, sau này ng¿¿i ta l¿i cho là d¿. D¿ d¿, hay hay vô th¿¿ng vô ¿¿nh, thành ra nh¿ cái trò qu¿ thu¿t làm cho ng¿¿i ta mê höc.Các b¿c thánh hi¿n ¿¿i tr¿¿c, bi¿t rõ nh¿ng ¿i¿u ¿y, mu¿n tìm ra m¿t con ¿¿¿ng mà ¿i trong ¿ám t¿i t¿m m¿ m¿t, nên m¿i l¿p ra h¿c thuy¿t n¿, tôn giáo kia ¿¿ ¿¿a ng¿¿i ta ¿i cho kh¿i m¿c ph¿i chông gai nguy hi¿m. Nho giáo, ¿¿o giáo và Ph¿t giáo ¿¿u có m¿t quan ni¿m nh¿ th¿ c¿. Song m¿i m¿t h¿c thuy¿t có m¿t tôn ch¿ và m¿t ph¿¿ng pháp riêng ¿¿ h¿c ¿¿o tu thân, cho nên cách lu¿n lý, cách l¿p giáo và s¿ hành ¿¿o có nhi¿u ch¿ khác nhau.

¿¿i v¿i ng¿¿i tu t¿p thì vi¿c có ¿¿¿c m¿t ¿¿ng c¿ ¿úng ¿¿n và t¿t ¿¿p là r¿t quan tr¿ng. T¿i sao [hôm nay] chúng ta [¿¿n ¿ây ¿¿] cùng nhau th¿o lün v¿ nh¿ng v¿n ¿¿ này? Ch¿c ch¿n không ph¿i vì ti¿n b¿c, không ph¿i vì danh v¿ng hay vì sinh k¿ trong cüc s¿ng này. Có r¿t nhi¿u nh¿ng s¿ vi¿c khác mang ¿¿n cho ta nhi¿u ti¿n b¿c h¿n, nhi¿u danh v¿ng h¿n và nhi¿u ¿i¿u thú v¿ h¿n. Nh¿ v¿y, lý do chính y¿u mà quý v¿ c¿ng nh¿ tôi cùng ¿¿n ¿ây hôm nay, b¿t ch¿p nh¿ng khó kh¿n v¿ b¿t ¿¿ng ngôn ng¿, là t¿t c¿ m¿i ng¿¿i ¿¿u mong mün ¿¿¿c h¿nh phúc và không ai mün [ph¿i ch¿u ¿¿ng] kh¿ ¿au. ¿i¿u này ch¿ng có gì ph¿i bàn cãi, vì ai ai c¿ng ¿¿ng ý nh¿ v¿y. [Th¿ nh¿ng,] nh¿ng ph¿¿ng cách [mà chúng ta dùng] ¿¿ ¿¿t ¿¿¿c h¿nh phúc và v¿¿t qua b¿t ¿n là khác nhau. H¿n n¿a, h¿nh phúc c¿ng có nhi¿u löi khác nhau, và kh¿ ¿au c¿ng th¿. ¿ ¿ây chúng ta không ch¿ nh¿m ¿¿n vi¿c làm gi¿m nh¿ [kh¿ ¿au] hay ¿¿t ¿¿¿c l¿i l¿c nh¿t th¿i, mà ta ¿ang h¿¿ng ¿¿n m¿t m¿c ¿ích hay s¿ l¿i l¿c lâu dài. Là nh¿ng ng¿¿i Ph¿t t¿, chúng ta không nh¿m ¿¿n ¿i¿u ¿ó ch¿ trong m¿t ki¿p s¿ng này, mà là trong nhi¿u ki¿p s¿ng ti¿p n¿i nhau, và chúng ta không tính ¿¿m b¿ng tün l¿ hay n¿m tháng, mà là trong nhi¿u ¿¿i, nhi¿u ki¿p. Trong ph¿m vi v¿n ¿¿ ¿ang bàn, ti¿n b¿c c¿ng có ích, nh¿ng có m¿t s¿ gi¿i h¿n ¿¿i v¿i nh¿ng quy¿n l¿c và m¿i pháp th¿ gian; rõ ràng là [trong pháp th¿ gian] c¿ng có nh¿ng ¿i¿u t¿t ¿¿p ¿¿y, nh¿ng chúng luôn có m¿t gi¿i h¿n. Theo quan ¿i¿m Ph¿t giáo, n¿u quý v¿ có ¿¿¿c ph¿n nào phát tri¿n trong chính tâm th¿c mình, ¿i¿u ¿ó s¿ ¿¿¿c ti¿p n¿i t¿ ¿¿i này sang ¿¿i khác. B¿n ch¿t c¿a tâm th¿c có ¿i¿m ¿¿c bi¿t là, n¿u nh¿ng ph¿m ch¿t tinh th¿n nh¿t ¿¿nh nào ¿ó ¿ã t¿ng ¿¿¿c phát tri¿n trên m¿t n¿n t¿ng ¿úng ¿¿n, thì nh¿ng ph¿m ch¿t ¿ó s¿ luôn ¿¿¿c duy trì; và không ch¿ là ¿¿¿c duy trì, mà chúng còn s¿ ti¿p t¿c t¿ng tr¿¿ng theo th¿i gian. Nh¿ng ph¿m ch¿t t¿t ¿¿p c¿a tâm th¿c, n¿u ¿¿¿c phát tri¿n theo m¿t ph¿¿ng cách thích h¿p, thì cüi cùng s¿ t¿ng tr¿¿ng không gi¿i h¿n. ¿i¿u ¿ó không ch¿ mang l¿i h¿nh

V¿ ph¿¿ng th¿c trình bày trong b¿n in l¿n này, ¿¿ ti¿n d¿ng cho ng¿¿i s¿ d¿ng nên chúng tôi ¿ã trình bày toàn b¿ thông tin theo trình t¿ nh¿ sau: - Ph¿n th¿ nh¿t: Trình bày t¿t c¿ kinh ¿i¿n Vi¿t d¿ch ¿ã thu th¿p ¿¿¿c, x¿p theo v¿n ABC. M¿i ¿¿ m¿c s¿ có ¿¿ t¿t c¿ nh¿ng thông tin mà chúng tôi hi¿n ¿ã thu th¿p ¿¿¿c, nh¿ tên ng¿¿i Vi¿t d¿ch, tên nguyên b¿n Hán v¿n, tri¿u ¿¿i và ng¿¿i Hán d¿ch höc tr¿¿c tác Hán v¿n, s¿ T¿p và kinh s¿ trong ¿¿i Chánh t¿ng (höc T¿c t¿ng)... Và n¿u có, chúng tôi s¿ nêu c¿ nh¿ng b¿n Vi¿t d¿ch khác c¿a cùng b¿n kinh, höc các b¿n Anh ng¿, Ph¿n ng¿ t¿¿ng ¿ng ¿ã thu th¿p ¿¿¿c... M¿t s¿ thông tin quan tr¿ng khác nh¿ tên nhà xu¿t b¿n, n¿m xu¿t b¿n, s¿ trang c¿a b¿n Vi¿t d¿ch v.v... chúng tôi xin ¿¿ m¿ kh¿ n¿ng b¿ sung trong nh¿ng l¿n tái b¿n. - Ph¿n th¿ hai: S¿p x¿p các tên kinh theo nguyên b¿n Hán v¿n (theo âm Hán Vi¿t) ¿¿ ng¿¿i dùng có th¿ d¿ dàng tra tìm m¿t b¿n kinh ch¿ Hán và bi¿t ¿¿¿c ¿ã có bao nhiêu b¿n Vi¿t d¿ch t¿ b¿n kinh ¿ó, do ai chuy¿n d¿ch v.v... - Ph¿n th¿ ba: Trình bày toàn b¿ các b¿n kinh trong Hán t¿ng hi¿n chúng tôi ch¿a có b¿n Vi¿t d¿ch. Các b¿n kinh s¿ ¿¿¿c s¿p x¿p theo B¿, d¿a vào cách phân chia ¿ã có trong ¿¿i Chánh t¿ng, riêng các b¿n kinh thu¿c T¿c t¿ng kinh s¿ ¿¿¿c x¿p cu¿i cùng. Nh¿ ¿ã nói ¿ ph¿n trên, có nhi¿u b¿n kinh trong s¿ này có th¿ ¿ã ¿¿¿c Vi¿t d¿ch ¿ ¿âu ¿ó nh¿ng chúng tôi ch¿a có ¿i¿u ki¿n thu th¿p ¿¿¿c, hy v¿ng s¿ có th¿ s¿m b¿ sung trong th¿i gian s¿p t¿i. - Ph¿n th¿ t¿: ¿¿ thu¿n ti¿n cho vi¿c tra tìm, ph¿n này ¿¿¿c phân chia thành hai ph¿n nh¿ h¿n. Th¿ nh¿t, li¿t kê theo v¿n ABC ph¿¿ng danh t¿t c¿ các d¿ch gi¿ höc nhóm d¿ch gi¿ Vi¿t d¿ch kinh ¿i¿n, cùng v¿i s¿ l¿¿ng d¿ch ph¿m mà h¿ ¿ã d¿ch. Th¿ hai, li¿t kê t¿t c¿ các d¿ch gi¿ höc nhóm d¿ch gi¿ này kèm theo các d¿ch ph¿m ¿ang l¿u hành c¿a h¿ mà chúng tôi ¿ã thu th¿p ¿¿¿c.

¿¿i s¿ Hü N¿ng ra ¿¿i n¿m 638, là v¿ T¿ s¿ ¿¿i th¿ sáu (L¿c T¿) c¿a Thi¿n tông Trung Hoa, và là m¿t trong nh¿ng v¿ T¿ s¿ ¿¿¿c nhi¿u ng¿¿i bi¿t ¿¿n nh¿t. Vai trò c¿a ngài c¿ng ¿¿c bi¿t quan tr¿ng ¿¿i v¿i ng¿¿i Vi¿t Nam, b¿i vì có nh¿ng m¿i liên h¿ và ¿nh h¿¿ng tr¿c ti¿p c¿ng nh¿ gián ti¿p c¿a ngài ¿¿i v¿i Thi¿n tông Vi¿t Nam mà chúng tôi s¿ c¿ g¿ng trình bày m¿t ph¿n trong t¿p sách này, và b¿i vì h¿u h¿t nh¿ng ng¿¿i h¿c thi¿n h¿u nh¿ không ai là không bi¿t ¿¿n quy¿n Pháp B¿o ¿àn Kinh do ngài truy¿n l¿i. T¿¿ng t¿ nh¿ chuy¿n k¿ v¿ h¿u h¿t các v¿ thánh nhân c¿a th¿i xa x¿a, nh¿ng gì ngày nay chúng ta ¿¿¿c bi¿t v¿ L¿c T¿ Hü N¿ng là m¿t s¿ pha l¿n k¿ thú gi¿a vô vàn nh¿ng y¿u t¿ s¿ li¿u xen l¿n v¿i huy¿n thöi, gi¿a nh¿ng ¿i¿u r¿t th¿t xen l¿n v¿i nh¿ng ¿i¿u h¿ ¿o, k¿ bí... Nh¿ng bao trùm lên t¿t c¿ v¿n là m¿t nhân cách siêu vi¿t tö sáng muôn ¿¿i c¿a m¿t b¿c chân tu giác ng¿. Cho dù s¿ tö sáng ¿y có th¿ ¿¿¿c h¿u th¿ mô t¿, ca ng¿i theo nh¿ng cách khác nhau, nh¿ng ¿i¿u t¿t y¿u là không nên vì th¿ mà làm sai l¿ch ¿i nh¿ng gì v¿n có v¿ con ng¿¿i th¿t c¿a ngài. T¿p sách này ¿¿¿c th¿c hi¿n v¿i m¿c ¿ích gi¿i thi¿u cùng ¿¿c gi¿ ¿ôi nét v¿ L¿c T¿ ¿¿i s¿, bao g¿m nh¿ng gì ¿¿¿c ghi chép trong các t¿ li¿u c¿a ng¿¿i ¿i tr¿¿c và k¿ c¿ m¿t s¿ huy¿n thöi ¿¿¿c l¿u truy¿n r¿ng rãi v¿ ngài. Nh¿ng chúng tôi ¿ã th¿c hi¿n vi¿c này v¿i m¿t s¿ th¿n tr¿ng c¿n thi¿t và có ¿¿nh h¿¿ng. Trong khi thu th¿p t¿ li¿u ¿¿ hình thành t¿p sách, chúng tôi c¿ g¿ng phân tách rõ nh¿ng y¿u t¿ nào có th¿ t¿m g¿i là "s¿ li¿u" b¿i tính xác th¿c t¿¿ng ¿¿i c¿a chúng, và nh¿ng y¿u t¿ nào có th¿ xem là truy¿n thuy¿t, huy¿n thöi b¿i ¿ã ¿¿¿c phát sinh t¿ trí t¿¿ng t¿¿ng c¿a ng¿¿i ¿¿i.

Ba ¿i¿m tinh y¿u trên ¿¿¿ng tu t¿p là bài gi¿ng gi¿i chi ti¿t v¿ ý ngh¿a m¿t bài k¿ r¿t n¿i ti¿ng c¿a ¿¿i s¿ Tongskhapa (Tông-khách-ba). M¿c dù ¿ây là m¿t ph¿n giáo pháp r¿t uyên áo, không d¿ n¿m hi¿u, nh¿ng ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma ¿ã h¿t s¿c khéo léo trong s¿ trình bày m¿ch l¿c và lu¿n gi¿i ch¿t ch¿, khi¿n cho ng¿¿i ¿¿c có th¿ n¿m hi¿u ¿¿¿c t¿ng v¿n ¿¿ theo m¿t trình t¿ ti¿n d¿n lên. Qua ¿ó, nh¿ng ph¿n tinh y¿u c¿a giáo pháp ¿¿¿c gi¿ng rõ và ng¿¿i ¿¿c có ¿¿¿c c¿ h¿i ¿¿ h¿c h¿i bài k¿ c¿a ngài Tongskhapa m¿t cách d¿ dàng h¿n r¿t nhi¿u so v¿i khi ch¿ ¿¿c nguyên b¿n. Ngoài ra, vi¿c trình bày song ng¿ Anh-Vi¿t c¿ng là m¿t l¿i th¿ r¿t l¿n cho các ¿¿c gi¿ s¿ d¿ng ¿¿¿c ti¿ng Anh, vì có th¿ ¿¿i chi¿u ngay t¿ng câu v¿n, ¿ön v¿n c¿a nguyên tác n¿u th¿y còn có ch¿ khó hi¿u. Chúng tôi thành kính tri ân ¿¿c ¿¿t-lai L¿t-ma XIV và ngài Rajiv Mehrotra ¿ã dành cho chúng tôi m¿t ¿¿c ân ngoài c¿ s¿ mong ¿¿i khi ban t¿ng nh¿ng giáo pháp này, và chúng tôi c¿ng ng¿m hi¿u r¿ng ¿ây là m¿t món quà vô giá mà các ngài mu¿n thông qua chúng tôi ¿¿ g¿i t¿ng t¿t c¿ Ph¿t t¿ Vi¿t Nam, nh¿ng ai mong mu¿n ¿¿¿c h¿c h¿i Chánh pháp c¿a ¿¿c Th¿ Tôn t¿ l¿i d¿y c¿a các b¿c cao t¿ng ¿¿¿ng ¿¿i. Chúng tôi c¿ng c¿m t¿ Lobsang Jordhen ¿ã chuy¿n d¿ch t¿ T¿ng ng¿ sang Anh ng¿ ¿¿ chúng tôi có c¿ h¿i Vi¿t d¿ch và gi¿i thi¿u cùng ¿¿c gi¿ Vi¿t Nam. Xin c¿m ¿n Jeremy Russell ¿ã làm công vi¿c hi¿u ¿ính b¿n Anh ng¿.

1. Sa-di tr¿n ¿¿i không ¿¿¿c gi¿t h¿i ng¿¿i höc thú v¿t. Hãy t¿¿ng ¿¿n lòng yêu th¿¿ng c¿a cha m¿ và quy¿n thu¿c c¿a ng¿¿i b¿ h¿i. Nh¿ ¿¿n ¿n d¿y d¿ c¿a th¿y và b¿n h¿u, ph¿i tinh t¿n tu hành, c¿u ¿¿ cho cha m¿. Ph¿i th¿n tr¿ng ¿¿ng gây h¿i cho ng¿¿i khác, vì s¿ ác h¿i ¿y r¿i s¿ tr¿ l¿i h¿i mình. Th¿m chí không làm h¿i ¿¿n c¿ nh¿ng con v¿t nh¿ bé, h¿t th¿y các loài ¿¿ng v¿t. Hãy làm m¿i vi¿c lành, c¿u giúp k¿ ¿ói kh¿, khi¿n cho h¿t th¿y ¿¿u ¿¿¿c an ¿n. Lòng ngh¿ ¿¿n ng¿¿i khác nên không th¿ gi¿t h¿i. N¿u nhìn th¿y, nghe bi¿t höc nghi ng¿ s¿ gi¿t h¿i m¿t con thú là vì mình thì không th¿ ¿n th¿t con thú ¿y. Th¿y s¿ gi¿t h¿i, nên kh¿i lòng t¿, phát th¿ nguy¿n r¿ng: "Khi tôi thành ¿¿o, nguy¿n cho trong cõi n¿¿c không có s¿ gi¿t h¿i." Cho ¿¿n cây c¿ mà không c¿n dùng ¿¿n c¿ng không vô c¿ làm h¿i. Không ¿¿¿c gi¿ các th¿ khí gi¿i nh¿ g¿¿m ¿ao, cây g¿y, v¿t s¿c nh¿n... Không ¿¿¿c nuôi d¿¿ng súc v¿t, chim chóc ¿¿ ¿n th¿t. Không dùng các th¿ cung tên, ¿¿n b¿n ¿¿ s¿n b¿t muông thú. Không ¿¿¿c n¿i l¿a gây cháy r¿ng núi, làm h¿i ¿¿n sanh linh. Không tháo c¿n n¿¿c ao, h¿ höc ng¿n ¿¿¿ng n¿¿c ¿¿n, höc dùng các löi câu, l¿¿i, chài... ¿¿ ¿ánh b¿t, gi¿t h¿i các loài s¿ng trong n¿¿c. Không khai kh¿n nh¿ng n¿i r¿ng núi, ¿¿m l¿y ¿¿ làm ru¿ng r¿y, tr¿ng tr¿t ng¿ c¿c. Ph¿m vào gi¿i này ch¿ng còn là sa-di n¿a....

Edward Conze qu¿ th¿t ¿ã làm ¿¿¿c ¿i¿u t¿¿ng nh¿ không th¿ làm ¿¿¿c là gi¿i thi¿u t¿ng quát v¿ l¿ch s¿ phát tri¿n c¿a Ph¿t giáo b¿ng m¿t cách ng¿n g¿n nh¿t có th¿ ¿¿¿c, mà v¿n thâu tóm ¿¿¿c ¿¿y ¿¿ nh¿ng gì c¿n thi¿t. M¿c dù b¿n thân là m¿t Ph¿t t¿, Conze v¿n luôn gi¿ ¿¿¿c khöng cách khách quan c¿n thi¿t khi trình bày các v¿n ¿¿ v¿ l¿ch s¿ Ph¿t giáo. H¿n th¿ n¿a, ngay khi ¿¿ c¿p ¿¿n các b¿ phái khác nhau, ông c¿ng không bao gi¿ ¿¿ cho ngòi bút c¿a mình nghiêng v¿ theo nh¿ng khuynh h¿¿ng t¿ t¿¿ng mà mình ¿ã ch¿n. Và ¿ây chính là y¿u t¿ ¿ã t¿o ¿¿¿c s¿ tin c¿y c¿n thi¿t cho m¿t tác ph¿m có tính cách s¿ h¿c nh¿ th¿ này. Conze c¿ng t¿o ¿¿¿c cho t¿p sách c¿a mình m¿t c¿u trúc r¿t ch¿t ch¿. M¿c dù v¿i nh¿ng s¿ ki¿n khá dày ¿¿c di¿n ra trong h¿n 2.500 n¿m mà ch¿ v¿i không ¿¿y 150 trang sách Anh ng¿, ông ¿ã không làm cho ng¿¿i ¿¿c ph¿i choáng ng¿p b¿i s¿ d¿n nén c¿a chúng. B¿ng m¿t s¿ liên k¿t khéo léo, ông ¿ã trình bày t¿t c¿ theo m¿t cách khái quát nh¿t mà v¿n bao hàm ¿¿¿c nh¿ng chi ti¿t c¿t lõi c¿n thi¿t nh¿t. Trong m¿t ch¿ng m¿c nào ¿ó, tôi có c¿m giác liên t¿¿ng ngh¿ thu¿t trình bày c¿a ông nh¿ nh¿ng nét ch¿m phá ¿¿c ¿áo c¿a m¿t nhà danh h¿a th¿y m¿c. Nh¿ng l¿ch s¿ phát tri¿n c¿a m¿t tôn giáo, nh¿t là khi tôn giáo ¿y là Ph¿t giáo, không th¿ ch¿ bao g¿m nh¿ng s¿ ki¿n, mà ¿i¿u c¿n thi¿t và th¿m chí còn quan tr¿ng h¿n n¿a chính là các khuynh h¿¿ng t¿ t¿¿ng v¿i s¿ hình thành và phát tri¿n c¿a chúng. Và vi¿c trình bày ng¿n g¿n nh¿ng v¿n ¿¿ vô cùng ph¿c t¿p, ¿a d¿ng, ¿ôi khi r¿t tr¿u t¿¿ng này th¿t không d¿ dàng chút nào. Ng¿¿i vi¿t n¿u không n¿m v¿ng t¿t c¿ m¿i v¿n ¿¿ và tuân theo m¿t ph¿¿ng pháp trình bày h¿t s¿c khoa h¿c, thì ch¿c ch¿n s¿ không tránh ¿¿¿c s¿ l¿c l¿i trong khu r¿ng t¿ t¿¿ng ¿¿y bí ¿n c¿a Ph¿t giáo. Conze ¿ã làm ¿¿¿c ¿i¿u khó làm, và th¿m chí còn làm r¿t t¿t, khi ông gi¿i thi¿u h¿u nh¿ t¿t c¿ nh¿ng khuynh h¿¿ng t¿ t¿¿ng l¿n khác nhau trong Ph¿t giáo, và nê